Stevan Filipović živeo je kratko samo 26 godina ali njegovo ime ostaće trajno zapisano u istoriji kao simbol pobune protiv osvajača i borbe za slobodu. Fotografija sa stisnutim pesnicama visoko podignutim uvis u trenutku vešanja na trgu u Valjevu u znak protesta protiv fašističkih zločinaca i njihovih saradnika učinila je Stevana Filipovića besmrtnim i našla se na koricama istorija.
Da bi uspešno napisali biografiju Stevana Filipovića autori novinari Mirjana Belić-Koročkin-Davidović i Radivoje Davidović su prikupili sve što se o njegovom životu moglo naći u arhivama i ono što je o njemu pisano u knjigama i novinskim člancima. Oni su uspeli da nam dočaraju lik revolucionara koji se prvih dana borbi protiv okupatora pokazao nistrašivim što je dosad najpotpunija napisana biografija Stevana Filipovića.
Uprkos odmaklom vremenu koje nas deli od tragičnog događaja od pre 70 godina autori su uspeli da sačine hronološki povezanu biografiju Stevana Filipovića od rođenja do smrti, odnosno opisali su celovito njegov život i delo i šta se sve posle smrti događalo sa njegovim imenom do danas.
Radivoje Davidović „Od Daviča do Čelebonovića-Ulice beogradskih Jevreja“, Čigoja štampa, Beograd, 2010.
Svakako se današnja poimanja urbanih strujanja i rezultati umnogome demografski izazovnih pitanja migracije i kretanja nameću ne samo kao vidljivi odrazi ili slike gradova. Još je u svom uzornom studijskom ogledu „Umetničko oblikovanje gradova“ Kamilo Zite nastojao da se podredi viševekovnoj opsesiji shvatanja i izmenjivosti naseljenog prostora. Umnogome su planovi i posvećivanja, mitovi i legende u svim planetarnim prilikama pronosili i svoje naknadne, vidove imenovanja i razloga kasnijih posvećivanja. Jedna od takvih, neretko odredljivih mesta čine i skupine koje su od 19.veka u urbanizaciji prevashodno evropskih gradova i varošica postajali pojam koji se određivao prema počasti i svojim notorno uočljivim odlikama. Svakako, ukoliko se uzme u obzir snažna asimilacijska snaga evropskog Jevrejstva može pronaći adekvatni trag, ili se, na osnovu velikih promena i modernizacijskog procesa a nadasve i teme nestajanja poentirati građa o značajnim i istaknutim gradskim stanovnicima tim pripadnicima Mojsijeve vere, nacionalno drukčije određenim po etničkom poreklu, jasno u svim istorijskim izmenjivostima. Određen u knjizi brižljivo sakupljenih ogleda, kao svojevrsnom mapiranju regiona Beograda, Radivoje Davidović je svoja višegodišnja predana arhivska istraživanja i pronicanja uspostavio kao svojevrstan leksikon objašnjenja i paralelne istorijske hronike. Ulice beogradskih Jevreja s naslovom „Od Daviča do Čelebonovića“ javljaju se u svim svojim imenovanim poglavljima kao svojevrstan prošireni glosar informacija i produktivnih susticanja. Građa knjige, proistekla iz nagrađenog rada na konkursu Saveza jevrejskih opština Srbije, pokazuje se kao višegodišnja autorska preokupacija. Stepenovanje činjeničkih odlika naglašava se u svom antropološkom ključu, najavljujući mogućnost paralelizma istorijskih susticanja i same teme koja prati jevrejstvo XX veka kao proces postepenog uspona, asimilacije i potom gubljenja prava i imovine, izgona, uništenja i trauma koje i oblikuju istorijsko pamćenje savremenog sveta i svih savremenih istorijskih obzira. Ličnosti jevrejskog porekla vezane za prostor Srbije iz prošlosti a koje autor Radivoje Davidović određuje u svim raznolikim rasponima njihovih različitih profesija, predstavljene su i locirane unutar urbanog razvoja Beograda. Stvarajući po odgonetanju imena u političkoj i kulturnoj istoriji grada svojevrsna uputstva povesti i saznanjima.
Počinjući sa prvim agilnim pripadnicima političke istorije obrenovićevske Srbije Hajimom Davičom, navedenim u naslovu knjige, autor i nalazi odgovarajuću ličnost koja je trasirala promene srpske i beogradske istorije u evropskim okvirima. Hajim Davičo, ne samo kao pisac egzotičnih sefardskih pripovetki „Priče sa Jalije“, tog geta pa potom Jalije, kao imenovanog jevrejskog naselja na padini ka obali Dunava, je i ličnost koja istinski otvara mnogostruku angažovanost i kasnijih pripadnika etničke i verske zajednice u Beogradu koji će se upisati u privredne, finansijske i državne poslove ali i suvereno doprinoseći etapama beogradske kulture. Koristeći se produktivnim nalazima naučnih i istoriografskih pojedinosti i izvora Davidović poseže i za obaveštenjima koje se pokazuju u svom uporednom svetu, bilo kao podsećanja za znalce, bilo u pravcu otkrivanja za potencijalne istraživače toponima ulica i njihovih imenovanih ličnosti. U pravcu korisne dopune pokazuje i polifona struktura objašnjenja što poseže čak i za psihološkom analizom domašaja pojedinaca te za Hajima Daviča koji je živeo od 1854. do 1916. I njegovu književnu avanturu uočava i komentar književnog istoričara akademika Predraga Palavestre „mada je po prirodi svoga dara bio prostodušan i skroman pisac nevelikog zamaha s nesavladanim romantičarskim slabostima ka bolećivoj sladunjavosti, ulepšavanja prizemlja i sa jakom sklonošću ka sakupljačkom beleženju sirove etnografske građe – sačuvane u sefardskim običajima, romansama, poslovicama i predanjima donesenim još iz Španije – Davičo se prvi među srpskim Jevrejima opredelio za književnu dvojezičnost, napustio jevrejsko-španski jezik i kao pisac potpuno ostvario u srpskom jeziku.“
Locirajući tako sedamnaest značajnih ličnosti kao i po njima imenovanih ulica, autor se u dodatku knjige vezuje i za slike promenjenih planova jevrejskog prostora geta i rejonskih ulica sa dva nacrta ili plana Beograda, s austrijskog Brušovog plana iz 1789. i navedene Jevrejske ulice kao i s fokusa na novi plan pred urbane promene i rat iz 1931.godine gde se četvrt Jalija izmenila u nekoliko prepletenih ulica i raskršća s imenima Jevrejska, Izrailjeva, Avramova i Mojsijeva s područja nekadašnjih verskih objekata mikve-kupatila i jedne sinagoge. Navodeći ličnosti koje su odredile i promene poput Moše Pijade ali i protagoniste kulturnog života, prevashodno Stanislava Vinavera, rabina Alkalaja, Leona Koena, Gece Kona sve do dr Huga Klajna, Alekse i Marka Čelebonovića ili Danila Kiša, poglavlja su obogaćena i kratkom biografjom za svaku ličnost i ulicu kao i novim nacrtanim planovima gde se na mapi sada milionskog Beograda one nalaze. Posebnu i iscrpnu biografsku analizu čini slučaj braće Baruh, prevashodno slikara i revolucionara Bore Baruha o kome je Davidović u saradnji s Mirjanom Belić-Koročkin-Davidović priredio i i slikarsku monografiju 2001.godine.
Braća Isidor, Bora i Josif Baruh sa svojim biografskim putanjama čine osoben ali i tipičan razvojni pravac emancipovanih i društveno angažovanih jevrejskih porodica koje se nalaze i u drugim evropskim gradovima te za Beograd i istoriju Srbije XX veka se pokazuju modernistički vesnici neumoljivog napretka i progresivnog procesa haškale ili prosvetljenja.
U tom smislu i za slikarstvo i društveni rad Bore Baruha poslužile su reči Miodraga B. Protića: „Osnovni rezultati do kojih je već slikarstvo došlo, bili su mu dovoljni da pomoću njih, lično ili doživljavajući, saopšti ono što je u ljudima odvajkada blisko: ljubav prema prirodi, čoveku i njegovoj slobodi. Ukratko, on nije bio revolucionar kao umetnik, već kao čovek.“
Doprinos zaslužnih pisaca, slikara, političara i glumaca jevrejskog porekla javnom i kulturnom životu Srbije je naznaka onoga što u pogovoru knjige spominje i pisac Filip David, da je po svoj prilici urbana istorija naseobine oko Kalemegdanske tvrđave i Beograda pruža s jevrejskim prisustvom naročito od 15.veka ali seže još dublje u prošlost migracija, pregrađivanja, getoizacije i svojevrsne urbane studije neispisanih i fragmentarnih činjenica u koju nas ubraja i jevrejski udes u 20.veku i Drugom svetskom ratu i Holokaustu. Filip David navodi bezmalo „devedeset procenata Jevreja Srbije i Beograda“. U takvom otkrivalačkom ključu je i razgovetan i otrežnjujući doprinos Davidovićeve knjige - zbirke o ličnostima i ulicama ali i istovremeno angažovane i atraktivne memoarske hronike.
Mirjana Belić-Koročkin-Davidović
Novinari izuzetno retko svode bilanse. Mnogi među njima ne dožive vreme za podvlačenje profesionalne crte. Dok rade, ne stižu od dnevnih obaveza. Po pravilu, žive u sutrašnjem danu ili u narednoj nedelji-u trenutku kada će izaći novine za koje pišu. Za njih ne postoji juče. Mirjana Belić-Koročkin-Davidović uspela je da sabere deo onoga što je napisala tokom pet godina dok je bila urednik Ženske strane u „Politici“. Rezultat je knjiga sa više od tri stotine strana na kojima su, u četrnaest poglavlja, smešteni njeni razgovori sa ličnostima koje su zaslužne za jednu drugu, manje vidljivu istoriju, onu, u kojoj nema ratova, sankcija, borbe za vlast i korupcije. To su intervjui sa stvaraocima a ne samo razgrađivačima, sa onima koji će sigurno ući u istoriju civilizacije ove sredine jednom kada sve ratne trube utihnu. Među sagovornicima su i oni čiji se glas, danas, ređe čuje u modernim medijima: Aleksandar Joksimović, Zora Živadinović-Davidović, Anđelka Slijepčević, Dobrila Vasiljević-Smiljanić, Radmila Milosavljević…a čiji doprinos evropskoj kulturnoj baštini nije zanemarljiv. Ima i onih, sasvim mladih koji su krenuli putem ovih prethodnih uzora. Ono što je osnovna prednost ovih tekstova nad onim što se danas, u aktuelnom teroru tabloidi(oti)zacije masovno objavljuje je brižljivi izbor sagovornika koji bismo, jednom rečju, mogli da definišemo kao - antiestradni.
Beograd,3.juli 2005.
Knjiga „Bora Baruh“ autora Mirjane Belić-Koročkin-Davidović i Radivoja Davidovića, objavljena je u luksuznom izdanju „Interprinta“ iz Beograda i vanredno dizajnirana (Miodrag Vartabedijan) nastala je iz jednog rukopisa posvećenog mladom slikaru streljanom u Jajincima odmah na početku Drugog svetskog rata.
Rukopis je nastao pre dosta godina i dobio je prvu nagradu na konkursu koji redovno organizuje Savez jevrejskih opština na teme iz jevrejskog života. Začetak ideje, razvijan istraživanjima koja su nastavljena najmanje deset narednih godina, rezulturalo je knjigom u kojoj, pored osnovnog teksta dva autora, dominiraju slike Bore Baruha. Snimio ih je u crno- beloj odnosno kolor tehnici Branislav Strugar. U međuvremenu nastala je još jedna kniga „Povest o braći Baruh“ gde je dat istorijat cele porodice Baruh koja je osim majke Buline i sestre Sonje, stradala (tri brata i dve sestre) u logorima u prvim godinama rata.
Bori Baruhu su i predratna i posleratna likovna kritika posvećivale priličnu pažnju, ističu autori. Njegovi radovi bili su predstavljeni i na grupnim ali i na retrospektivnim ili komemorativnim izložbama. Bora Baruh je dobio dostojno mesto u knjigama naših istoričara umetnosti (Miodrag B. Protić, Pavle Vasić...) ali su to sve bili početni elementi za studiju o ovom slikaru, koji je za svega osam godina slikanja stvorio neverovatno bogato i lepo umetničko delo a o kojem je do sada građa bila potpuno nesređena.
Monografija „Bora Baruh“ je pionirski posao jer su se Mirjana Belić-Koročkin-Davidović i Radivoje Davidović potrudili da sakupe sve što je Bora Baruh uradio za tih kratkih osam godina koliko je stvarao. U sakupljanju građe bilo je dovoljno reći: „Radimo knjigu o Bori Baruhu...“ i da im sva vrata budu otvorena. O svome trošku putovali su po Jugoslaviji. Kada bi čuli da negde postoji Borina slika, sedali su u „fiću“ i putovali u Valjevo, Smederevo, Užice, Bileću…Veliku pomoć, imali su od sina Žana-Baruha, koji sa porodicom živi u Parizu i Borine supruge Elvire Baruh iz Beograda.
Sve reprodukcije snimljene su sa originala. Monografija „Bora Baruh“ ima 140 ilustracija, slika, crteža, skica... Među njima, neke javnost prvi put vidi jer su vlasnici privatnih kolekcija iz straha od rizika izbegavali da ih pozajmljuju za izložbe. Građa o delu Bore Baruha, ovim je prvi put sistematizovana. Autori nisu, kažu, ocenjivali rad ovog slikara, ali su zato stvorili dobru podlogu za mlade istoričare umetnosti koji će kasnije ocenjivati Baruhovo delo. Uz biografiju porodice Baruh, i Borinu, u monografiji se nalaze i ocene likovne kritike: svi su mu uglavnom predviđali blistavu karijeru i priznavali veliki talenat. Na žalost, sve je prekinuto 4.jula 1942.na stratištu u Jajincima.
U biblioteci „Na putevima slobode“ dveju kuća koje kontinuirano neguju izdanja s tematikom NOB, objavljen je biografski zapis Mirjane Belić-Koročkin i Radivoja Davidovića „Povest o braći Baruh“. Reč je o rukopisu nagrađenom prvom nagradom na konkursu Fonda „Dragojlo Dudić“ krajem 1987.godine.
Knjiga uigranog tandema beogradskih publicista nastala je s nemalom ambicijom da osvetli život i revolucionarno delo Isidora, Bore i Josifa Baruha – trojice braće od kojih je prvi proglašen narodnim herojem, a druga dvojica su nosioci Spomenice 1941. Međutim, autori su prilično detaljno prikazivali i delovanje njihove tri rođene sestre Rašele, Berte i Sonje Baruh. Od šestoro dece Elijaha i Buline Baruh, iz beogradske mahale „Dorćol“ samo je Sonja preživela rat. Svi Baruhovi-uključujući i Sonju, dali su nemerljiv doprinos borbi za društveno-istorijsku pravdu na ovom tlu. Knjiga zato prevazilazi okvir dat u naslovu i može se čitati i kao saga o hrabrosti i stradanjima čitave porodice u vihoru Drugog svetskog rata.
Autori su pobliže osvetlili okolnosti u kojima kod mladih Baruhovih nastaju i razvijaju se slobodarske ideje i gotovost za borbu za promenu sudbine ljudi i naroda naše zemlje. U rekonstruisanju tih okolnosti služili su se dokumentima sačuvanim u logorima i stratištima na kojima su članovi ove porodice posejali svoje kosti, ali i sećanjima retkih danas živih svedoka i sapatnika. Knjiga je napisana solidnim stilom i ilustrovana nizom fotografija i likovnih priloga uključujući i reprodukcije radova slikara u revolucionara Bore Baruha.
Eugen Verber (1923-1995) pripada redu stvaralaca koji diskretno ali uporno i istrajno obavljaju svoje umetničke poslove, ne očekujući da će njihov rad i ukupan doprinos kulturi i umetnosti biti dovoljno prihvaćen i nagrađen. Bio je glumac, prevodilac, judaista, posvećen mnogim oblastima stvaralaštva.
Rođen je u Subotici; otac mu je bio ortodoksni Jevrejin, a majka je pripadala reformisanoj neološkoj jevrejskoj porodici. U porodici je Eugen stekao osnovno uporište za odnos prema veri, naciji, obrazovanju i društvu uopšte. Biografski detalji, predstavljeni u knjizi, opisuju razvojni put Eugena Verbera, kako u individualnom sazrevanju, tako i u opštim prilikama koje su, tokom Drugog svetskog rata umnogome izmenile sudbine mnogih, pa i Eugena Verbera. Opredelivši se za profesionalnu glumačku delatnost, Eugen Verber je taj deo svog stvaralaštva proveo u Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu, Narodnom pozorištu u Sarajevu, Narodnom pozorištu Bosanske krajine u Banjaluci, Narodnom pozorištu u Nišu i Savremenom pozorištu u Beogradu. Odigrao je 90 uloga u raznovrsnom repertoaru koji je obuhvatao najznačajnija dela svetske i domaće dramske književnosti. Igrao je u dramama i komedijama Šekspira, Čehova, Nušića, Krleže, Direnmata, Fejdoa, Ibzena, Anuja, Vilijamsa, Sremca, Tolstoja, Sterije i Molijera, ali i u prvim izvođenjima dela savremenih autora kao što su Miodrag Ilić, Zoran Petrović, Slobodan Stojanović i Žak Konfino. Zahvaljujući specifičnoj boji glasa i uzornoj dikciji, odigrao je 114 uloga u radio-dramama. Na filmu je ostvario 22 uloge, a na televiziji, u dramama i serijama 15 uloga. Navedeni podaci svedoče o velikoj glumačkoj aktivnosti Eugena Verbera, dovoljnoj da ispuni celu umetničku biografiju. Međutim, glumačka profesija predstavlja samo jedan deo ukupnih Verberovih umetničkih poslova i to onaj deo koji – eto paradoksa – premda je bio izložen javnosti ima ipak manji značaj u oceni umetnikovog sveukupnog doprinosa kulturi i umetnosti jedne sredine. Taj veći značaj, po odjecima i trajnom delovanju, imaju prevodi Eugena Verbera kojima je neka kapitalna dela jevrejske književnosti preveo na naš jezik. Započeo je prevodilačku delatnost 1972. godine delom Šolema Alejhema Sedam kćeri bez miraza, dakle, štivom iz oblasti beletristike, da bi se potom posvetio prevođenju bazičnih dela kao što su Talmud i Kumranski rukopisi; značajni su i Verberovi prevodi romana Isaka Baševisa Singera Mađioničar iz Lublina, drame Dibuk Anskog, Sarajevske hagade, dela u kome su zabeleženi najvažniji trenuci iz istorije jevrejskog naroda. Preveo je i romane Magde Sabo i Margit Kafke, kao još nekoliko dela različite tematike i žanrova. O uspešnosti prevodilačkog rada Eugena Verbera svedoče priznanja i nagrade, od kojih su dve izuzetno značajne; reč je o Nagradi za životno delo Udruženja književnih prevodilaca Srbije 1994, kao i Medalji i Povelji sa likom Đure Daničića koju mu je dodelio Filološki fakultet u Beogradu 1990. za posebne zasluge – obnavljanje rada Katedre za hebraistiku.
Dobar deo knjige priređivači su ispunili objavljivanjem prevoda Eugena Verbera; ovde se nalazi niz kraćih tekstova iz oblasti istorije jevrejskog naroda, religije, kulture, umetnosti i književnosti.
Značajno je poglavlje posvećeno ocenama rada Eugena Verbera koje su izrekli naši poznati književnici, prevodioci i umetnici. Među ovim ličnostima ističu se mišljenja Jovana Ćirilova, Davida Albaharija, Čedomira Mirkovića, Puriše Đorđevića, Aleksandra Tišme, Ace Singera i Krinke Vidaković-Petrov. Zajednička procena ovih i drugih poznavalaca Verberovog rada bila je da je Eugen Verber sve svoje kreativne potencijale posvetio umetničkim poslovima, ali da je učinio i mnogo više od toga – da je svojim prevodilačkim radom povezao dva naroda, naš i jevrejski i time obogatio kulturu i nauku u obema sredinama.
Knjiga sadrži brojne fotografije Eugena Verbera koje svedoče o njegovom privatnom, porodičnom životu, ali i o glumačkoj aktivnosti i prevodilačkoj delatnosti. Na kraju knjige nalazi se izbor iz literature o Eugenu Verberu, kao i podaci o njegovim drugim uredničkim i autorskim tekstovima.
Ako se pažljivije sagleda, ova knjiga je znatno više od onog što piše u naslovu, i više od novinarskog ostvarenja.
Ona, inicijalno, počiva na maloj, trošnoj – a moglo bi se reći, i potrošnoj – novinarskoj formi, a najboljim svojim stranicama izdignuta je do literarnog statusa. Knjiga ilustruje visoke domete srpskog žurnalizma – iz stare, dobre ,,Politikine“ škole – i pokazuje način na koji novinarstvo prelazi u publicistiku, a delom i u književnost.
Po svojoj morfo-tipološkoj strukturi, tekstovi objedinjeni koricama ove knjige pripadaju redu tzv. hibridnih žanrova. Na prvom mestu, oni su dokument o jednom vremenu. Budućim istraživačima knjiga nudi nezaobilazne fragmente o kulturnoj, medijskoj i uopšte duhovnoj atmosferi u Srbiji na prelomu milenijuma. Ti fragmenti važni su za povest srpskog žurnalizma, a posebno za istoriju našeg najstarijeg dnevnog lista, za sameravanje dometa njegovog zračenja u različitim periodima društvenog razvoja.
Jedna od najvažnijih odlika tekstova M. Belić je – verodostojnost, ili – dokumentovanost. Prema jednoj davnoj odredbi Bele Hamvaša, ako tekstovi nisu dokument – ni umetnost nisu!
Ovi o kojima govorimo, tačnije, najbolji deo ovog izbora, jesu i jedno i drugo.
Zbog toga se usuđujem da kažem da svojim najboljim delovima knjiga M. Belić spada u dokumentarnu prozu, koja ne nastaje samo kao rezultat književne imaginacije.
Taj zaključak temelji se na prirodnom obliku neposrednog ljudskog izražavanja, na formalnoj uređenosti i stilizovanosti iskaza, na igri ponavljanja i variranja kao jednom od najstarijih postupaka organizovljnja proznog pletiva, na motivima koji se ponavljaju, na karakterizaciji i invidualizaciji likova i njihovog odnosa prema svetu, prema samima sebi – kao u umetničkoj prozi.
Uz sve to, knjiga je ispisana lepim jezikom i lako prohodnim stilom, što je u skladu s uverenjem da se nosivost, da se kondicija jezika – u našem slučaju, srpskog jezika – održava ne samo književnim delima već i dobrim novinarstvom, onim koje stremi književnosti.
Ova knjiga, kao što je to očigledno, nije nastala u ,,komadu“, već je pisana ,,na parče“.
Početni prostor na kome se razastire ova dokumentarna proza je rubrika ,,Među nama“, čiji je urednik koleginica Belić bila skoro dve decenije. (Zanimljivo je da se rubrika na početku prošlog veka zvala ,,Antrnu“, sastavljeno. Da se rodila na početku ovog veka, njen naziv bi, verovatno, bio na engleskom...)
Posle više od stoleća izlaženja u dnevnom listu, moglo bi se kazati da je ta rubrika afirmisala ljudsku dimenziju medijske komunikacije, da je potvrdila značaj uvažavanja i stavljanja u opticaj neposrednog glasa naroda.
Mnoge važne istine o nama saopštene su upravo u rubrici ,,Među nama“. Taj snažan komunkacioni kanal svedoči kako su se u nas menjali mentaliteti i boje javnog života, a ne samo ideologije i hijerarhije.
Suprotno nekadašnjem ubeđenju da tekstovi u dnevnim novinama, pa i najboljim, traju jedan dan, da se objavljuju ,,jednom i nikad više“ – kako i glasi naslov knjige izabranih tekstova jednog uglednog ,,Politikinog“ novinara – ova knjiga pokazuje da pažljivo napisani članci, sa senzibilitetom za manje osvetljene ili skrivene strane čovekovog bitisanja pod ovim parčetom neba, sa osetljivošću za druge, sa smislom za dijalektiku teksta i konteksta, uspevaju da prekorače granice dana i ograničenja sezone. U srećnijim slučajevima, kao kod naše Mirjane, i granice vekova.
Bilo da govore o naporima da se reše neki komunalni problemi u zabačenim selima i varošicama, ili o deobi pošte na ,,našu“ i ,,vašu“ u Celju, u Sloveniji, gde je raznim marifetlucima – u nekad zajedničkoj domovini – udešeno da beogradska pošta, s njom i ,,Politika“, stiže sa tri dana zakašnjenja, preko portreta neobičnih i vrednih ljudi – od sudbine Azemine Krasnići, studentkinje prava iz Prištine koja je dobila stipendiju u REIK ,,Kolubara“ u Lazarevcu, preko priče solunca Žike Lazića, priče o Vjazmi i Slobodanki Vasić, koja je snimila dragocenu fotografiju vešanja Stevana Filipovića u Valjevu, do storije o mladom i talentovanom kompozitoru Ivanu Jevtiću, sada akademiku i građaninu sveta...
(Za mene je posebno bila korisna priča o Jovanki Lebl, nekadašnjoj novinarki ,,Politike“, koja je zbog vica o ,,ljubičici beloj“ s kojom smo, navodno, pobedili na izložbi cveća u Holandiji, zaradila nekoliko godina logorovanja na kamenu Golog otoka. Za povest našeg novinarstva, pa i istoriju ,,Politike, indikativan je podatak da je Jovanka Lebl denuncirana iz matične kuće... Troje uglednih čelnika, nekadašnjih direktora i glavnih urednika, kako svedoči ova knjiga, uterano je u laž, a jedan od njih upravo je i bio prijavio Jovanku Lebl ondašnjoj Udbi...)
Ni ta nevesela storija, kao ni mnoge druge iz ove knjige, nije efemerni plod mašte novinara dnevnog lista već rezultat skoro monaške posvećenosti M. Belić istini i lojalnosti izvornim načelima na kojima je utemeljena ,,Politika“, onima iz uvodnika u prvom broju na koje sadašnje uredništvo, posebno LJ. Smajlović, s pravom povremeno podseća i hrabri – ne bez nostalgije – sebe, svoje novinare i sve nas.
Iako sadrži čitavu polifoniju žanrovskih glasova, ova obimom nevelika knjiga uvek se otvara na dobrom mestu.
Budući da nije roman, ne mora se čitati od početka ka kraju, već može kako padne, pa i iz sredine na jednu ili drugu stranu.
Zahvaljujući razumevanju izdavača i dodatnom bdenju autorke nad tekstovima kojima je prvobitno bilo namenjeno da vrede samo jedan dan, dobili smo knjigu koja računa na trajnost ambicioznijeg umetničkog dela i može se čitati kao svaka dobra proza – polako, sa zastancima, kao silazeći sa stepenika na stepenik, u živo tkanje naše neprevrele i neponovljive stvarnosti na ovom balkanskom raskršću puteva i svetova.
„Pisac, publicista i istraživač prošlosti Radivoje Davidović iz knjige u knjigu priređuje nam iznenađenja, otkrivajući nepoznate, neistražene delove zamagljene i zaboravljene prošlosti. Takva je i priča o Jevrejskoj čitaonici, jedna sasvim zaboravljena priča koja ima svoj nesumnjiv značaj ne samo za jevrejsku zajednicu nego i mnogo šire za kulturnu istoriju Srbije između dva svetska rata.
Osnovana 1929. godine, a zatvorena i demolirana početkom okupacije 1941. Jevrejska čitaonica je, po onome što danas možemo pročitati u knjizi Radivoja Davidovića, predstavljala mnogo više od lokalne čitaonice jedne ne tako brojne zajednice. Ona je okupljala najznačajnije umove tadašnje Srbije koji su u svojim predavanjima ostavili svedočanstva o političkom, ekonomskom i kulturnom položaju Srbije. To je svedočanstvo i o duhu vremena, u mnogočemu burnom, nestabilnom koje je, iz današnje perspektive gledano neumitno klizilo ka jednoj velikoj svetskoj katastrofi koja će itekako pogoditi i ondašnju Jugoslaviju, a u njoj i Srbiju. A znamo šta se dogodilo i sa jevrejskom zajednicom. Blizu devedeset procenata ukupnog jevrejskog stanovništva završilo je na stratištima i u zajedničkim masovnim grobnicama. Ova knjiga korisna je za istoričare, za pisce ali i za svakog radoznalog čitaoca koji želi da se upozna sa jednim vremenom, sa prošlošću koja je utisnula svoje tragove prisutne sve do današnjih dana.
Radivoje Davidović je sistematično i vredno prelistavao brojne novine i časopise tragajući za tekstovima koji su svedočili o radu Jevrejske čitaonice. Temeljito verodostojno prikazao je rad čitaonice, rekonstruišući zanimljiva predavanja koja su u čitaonici redovno održavana, predavanja iz najrazličitijih oblasti nauke, kulture, politike i ekonomije. Ta predavanja u svom sažetom obliku čitaju se kao mali eseji o ljudima, događajima, o jednom vremenu po mnogo čemu dalekom, ali i po nečemu bliskom. Ne može se dobro razumeti sadašnjica, ako u dovoljnoj meri ne poznajemo prošlost. Ova knjiga nam u tome pomaže, ona je, u neku ruku, udžbenik za čitanje i razmišljanje o učešću jevrejske zajednice u kulturnom i društvenom životu Srbije, o međusobnom prožimanju kultura i ideja.
Očevidno je da su se ugledni domaći i strani predavači rado odazivali pozivima na učešće u radu Jevrejske čitaonice. Već sam pogled na imena učesnika i nazive predavanja uveravaju nas u visok nivo tih raznovrsnih predavanja i razgovora kojima bi i današnje ustanove kulture mogle itekako da pozavide.
Radivoje Davidović zaslužuje priznanje za sve ono što je učinio da rad Jevrejske čitaonice približi današnjim čitaocima. Žiri konkursa Saveza jevrejskih opština Srbije za naučne i književne radove, visoko je vrednovao njegov istraživački rad - rukopis ove knjige nagradio je značajnom nagradom na konkursu.
Sada se knjiga nalazi u rukama čitalaca i iskreno je preporučujemo. Znatiželja i zainteresovanost, u to smo sigurni, biće zadovoljeni dragocenim novim saznanjima o jednoj ustanovi, Jevrejskoj čitaonici, koja i danas, posle toliko godina i posle toliko tragičnih zbivanja, svojim ukupnim delovanjem poput svetionika u tami osvetljava jedno vreme i ljude u njemu.“